نگاهی به کتاب ثروت ملل
نویسنده آدام اسمیت
محمد حسین قشقایی

این کتاب در نیمه دوم قرن ۱۸ در انگلستان منتشر شد و انقلابی در حوزه اقتصاد و نظریات اقتصادی آنزمان که متاثر از انقلاب صنعتی و رنسانس علمی در اروپا بود بوجود آورد. آدام اسمیت در این کتاب ارزشمند مناسبات اقتصادی، تولیدی و بازرگانی را به دقت و ظرافت خاصی مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و در واقع مانیفست اقتصادی و اجتماعی اقتصاد کلاسیک را با این کتاب بنیان می گذارد. آدام اسمیت که از واضعان و مبدعان این نظریه نیز به شمار می رود تاثیر بسیار بزرگی در چند قرن در اروپا و دنیا بجای نهاد و اگرچه برخی از نظریات این دانشمند اقتصاد بعدها مورد نقد قرار گرفت و توسط افرادی چون جان مینارد کینز انگلیسی به کلی زیر سوال رفت ولی هم اکنون نیز برخی از اندیشمندان اقتصادی به دیدگاه‌های آدام اسمیت اعتقاد دارند و این نوع پارادایم اقتصادی در قرن بیست و یک با عنوان نئو کلاسیک خود را نمایانده است. در این کتاب آدام اسمیت عوامل و شرایط تولید و تقسیم کار را در آن زمان مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. نقش و تاثیر عوامل تولید و صنعت شامل کارگر و نیروی انسانی سرمایه، کارفرما و صاحبکار، ابزار تولید اجاره و سود و..سایر جنبه ها و اجزاء، تولید را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار می دهد. این کتاب در قرن ۱۸ مهمترین کتاب در حوزه اقتصاد خرد و کلان بحساب می آید که تاثیرات زیادی چه به لحاظ تئوریک و چه به لحاظ عملی و کاربردی در عرصه اقتصاد و مناسبات اقتصادی بجای گذاشت.
در دیدگاه اقتصاددانان آدام اسمیتی یا کلاسیک دو عامل و شاخص اساسی دیده می شود که مبنای اقتصاد سرمایه داری و کاپیتالیسم در زمان ظهور و بروز نظام سرمایه داری و رنسانس علمی و صنعتی در اروپا بود. این دو دیدگاه شامل عدم مداخله دولت در اقتصاد و باور به دولت حداقلی و دیگری خود تنظیمی عرضه و تقاضا در زمینه های مختلف اقتصادی و تجاری بود. این دو عامل باعث شد اقتصاد سرمایه داری به تدریج دچار بحران‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی شود و اصلاح در دکترین این روش از نظریات اقتصادی را ضروری سازد. چرا که این دو عامل به تدریج ناکارآمدی خود را نشان داد و حضور دولت در اقتصاد را در برخی از موارد واجب شمرد. ضمن این که در نظریه خود تنظیمی عرضه و تقاضا هم که بر پایه برابری و آزادی افراد بنا شده بود مشکلاتی را بوجود آورد که یکی از آنها بحران‌های کارگری در اروپا و آمریکا بود. در ارتباط کارگر و کارفرما تجربه نشان داد که واگذاری عرضه و تقاضا به حال خود و عدم مداخله دولت موجب اجحاف و بی توجهی به منافع کارگر در مقابل کارفرما می شود که از قدرت و توانمندی بیشتری برخوردار است و می تواند هرگونه شرایط سخت و تبعیض آمیزی را به کارگر تحمیل کند. این وضع که به افلاس و فقر بیشتر کارگران می انجامید زمینه ظهور مکاتب مارکسیستی و انقلابات سوسیالیستی را در شرق اروپا و روسیه فراهم ساخت، چرا که اکثر این نظریات و انقلابات برای حمایت از کارگران و پرولتاریا بوجود آمده بودند.